Bir işe girerken işçi çalışacağı ortamın nasıl bir yer, iş arkadaşları ve işverenin nasıl bir kişi olduğunu tam olarak bilemeyebilir. Aynı şekilde işverende işe aldığı kişinin yetenek, mesleki bilgisi, çalışkanlılığı, işe devamlılığını tam olarak bilemeyebilir.

4857 sayılı iş kanununun 15. maddesi  bu şekil belirsizliklerin önlenmesi için, taraflara belirli bir deneme süresi vermektedir.

Deneme süresi en çok 2 ay olup bu süre toplu sözleşmelerle 4 aya kadar çıkarılabilir. Deneme süresinden yararlanmak isteyen taraflar bunu sözleşmede yazılı olarak belirtmek zorundadır. Deneme süresi içinde taraflar iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız feshedebilir. İşçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklıdır. Eğer sözleşmede deneme süresinin uygulanacağına dair bir ibare bulunmazsa, taraflar iş sözleşmesini ihbar önelsiz veya tazminatsız fesih edemeyeceklerdir. [1]

Deneme süresi içinde tarafların iş sözleşmesini bildirimsiz fesih yapma imkanı sigortanın yapılmasına mani değildir. 506 sayılı SSK Kanunun 6. maddesinde “Çalıştırılanlar, işe alınmalarıyla kendiliğinden "sigortalı" olurlar. Sigortalılar ile bunların işverenleri hakkında sigorta hak ve yükümleri sigortalının işe alındığı tarihten başlar.” denilmektedir. Dolayısıyla işçi işe başladığında otomatik olarak sigortalı sayıldığından deneme süresi de sigortaya tabidir.

Deneme süresi taraflar için eşit sürede olması gerekmektedir. Bir başka deyişle “deneme süresi işveren işten çıkartırken 2 ay, işçi işten ayrılmak isterse 1 ay geçerlidir” diye bir şey söz konusu olamaz.  Deneme süresi de sözleşmede açıkça ifade edilmelidir.   

Deneme süresi içinde işçi 1-1,5 ay gibi uzun bir süre rapor alırsa deneme süresi verimli kullanılamayacaktır. Bu durumda deneme süresinin nasıl işleyeceğine ilişkin kanunda bir açıklık bulunmasa da, kanımca deneme süresinin bu kadar uzun bir rapor süresi sonunda makul bir süre (rapor süresi kadar olabilir) uzatılması gerekmektedir. Çünkü deneme süresinin amacı bu kadar uzun bir rapor durumunda gerçekleşmeyecektir.Ancak işverenin yazılı ispat yükümlülüğü olması nedeniyle, tarafların deneme süresinin uzatıldığına dair yazılı onaylarının alınması hukuki açıdan daha sağlıklı olacaktır.  

Deneme süresi çalışma süresinden sayıldığından kıdem süresine bakılarak hesaplanması gereken yıllık ücretli izin, kıdem tazminatı hesabına deneme süresinin de dahil edilmesi gerekmektedir. [2]

Sonuç olarak deneme süresi taraflara büyük bir fırsat olup bu sürede sözleşmeler önelsiz ve tazminatsız fesih edilebile bilecektir. Yalnız bu işlemin yapılması için deneme süresinin sözleşmede açıkça ve yazılı olarak mutlaka belirtilmesi gerekmektedir.

[1] Yarg. 9. HD, 24.04.1996, E. 1995/35258, K. 1996/9448.(Deneme süresi içerisinde hizmet akdi, önceden bildirilmeye gerek olmaksızın ve tazminatsız derhal feshedilebilir.)

[2] Yarg. 9. HD, 21.11.1989, E. 1989/10143, K. 1999/10077(İşçinin işyerine girdiği günden başlayarak, deneme süresi de içinde olmak üzere en az bir yıl çalışmış olanlara yıllık ücretli izin verilir)